In het Rigshospitalet Glostrup te Kopenhagen, gingen dr. Anders Sode West en zijn collega's aan het werk om het effect van natuurgetrouwe, of circadiaanse, verlichting te evalueren op patiënten die na een beroerte waren opgenomen voor revalidatie. Dit was het eerste onderzoek in zijn soort om de invloed van systematisch licht op basis van zonlicht op herstellende patiënten te onderzoeken. Eenvoudig gezegd is 'natuurlijk licht' kunstlicht dat het specifieke ritme van donker en licht uit de natuur nabootst. Het ondersteunt ook ons slaap-waakritme: de innerlijke 24-uurs klok van het menselijk brein met een regelmatige cyclus tussen slaap en waak.
De voorspelbaarheid van het natuurlijke ritme van licht optimaliseert onze fysiologie, gezondheid en ons gedrag. Maar voor de meesten onder ons, die wel 90% van onze tijd binnenshuis doorbrengen, kan dat natuurlijke dagelijkse ritme ongrijpbaar zijn.
Voldoende daglicht krijgen in moderne leefomstandigheden is een uitdaging op zich. Maar in een gecontroleerde omgeving, zoals een ziekenhuis of revalidatiecentrum, is het vooral voor langetermijnpatiënten bijzonder uitdagend om een gezond slaap-waakritme te handhaven.
Wat kunnen zorginstellingen doen om een omgeving te creëren die een gezond bioritme ondersteunt en complicaties vermindert? En wat kunnen, op grotere schaal, al onze binnenruimten – van onze woningen en werkplekken tot onze scholen en openbare ruimtes – doen om onze afgesneden verbinding met de natuur te compenseren?
Verlichting die de natuur nabootst
Om het menselijke circadiaanse ritme (= waak-slaapcyclus) zo goed mogelijk te ondersteunen, kopieert natuurgetrouwe binnenverlichting het ritme van zonlicht. Hierbij worden natuurlijke schommelingen in donker en licht (lux), kleur (kelvin) en spectrum (golflengte) gerepliceerd.
"Onze hersenen 'lezen' als het ware het licht om de tijd van de dag in te schatten", legt dr. West uit. "Het is dan ook cruciaal op het juiste moment het juiste licht te krijgen, zodat de organen en de hersenen hun activiteit op het juiste moment kunnen versnellen of vertragen. We weten dat alle cellen in ons lichaam op het circadiaans ritme zijn afgestemd – en dat 10-15% van onze genen rechtstreeks wordt gecontroleerd door de masterklok in de hypothalamus van de hersenen. Daarnaast weten we dat een verstoord circadiaans ritme onder meer samenhangt met endocrinologische verstoringen (bijvoorbeeld diabetes type 2), cognitieve stoornissen, slaapproblemen, depressie en kanker."
Een helder tegengif tegen depressie en vermoeidheid
De meest voorkomende complicaties na een beroerte zijn een depressieve stemming, verminderde slaapkwaliteit en vermoeidheid: symptomen die een negatief effect kunnen hebben op de cognitieve functie, het functionele herstel, de levenskwaliteit – en uiteindelijk het overleven van een patiënt. Om de effecten van dynamische, natuurgetrouwe verlichting te evalueren, installeerde het team van Dr. West meerkleurige ledlampen in de interventie-eenheid. Een computergestuurd systeem verandert kleur, helderheid en spectrum gedurende 24 uur. 's Nachts werd het licht volledig uitgeschakeld en indien nodig ingeschakeld op een verwaarloosbare blauwe golflengte om verstoringen tot een minimum te beperken. De controlegroep in het onderzoek werd daarentegen in kamers met standaard binnenverlichting geplaatst. De interventie-eenheid van 39 patiënten en de controlegroep van 32 werden in de loop van één jaar geobserveerd om alle vier de variaties van seizoenslicht in het onderzoek op te nemen.
"We stelden vast dat zowel de depressieve stemming als de vermoeidheid bij ontslag uit het ziekenhuis significant lager waren in de interventiegroep dan in de controlegroep", zegt dr. West. "De depressieve stemming lag tussen 32% en 49% lager, terwijl de vermoeidheid gemiddeld 21% lager lag."
Bij ontslag uit het ziekenhuis hadden de patiënten die werden blootgesteld aan natuurgetrouw licht ook een aanzienlijk hoger melatoninegehalte in hun bloed en een veranderd melatonineritme, dat nauw verbonden is met een gezond slaap-waakritme en gezonde slaappatronen. De bevindingen sluiten aan op een groeiend aantal onderzoeken naar het diepgaande effect dat op onderzoek gebaseerde, circadiaanse verlichting kan hebben op het welzijn in de moderne samenleving – wat aanzet om het potentieel ervan verder te verkennen.
Op onderzoek gebaseerd verlichtingsontwerp
Als we de ontwerpwijzigingen in de gezondheidszorg bestuderen, is het de moeite waard op te merken dat circadiaanse verlichting wellicht de beste oplossing is, maar dat er nog veel te zeggen valt voor het werken met de decoratieve verlichting die we tot onze beschikking hebben. Het gaat immers niet alleen om het licht zelf, maar ook om de vorm waarin het wordt geleverd. Zo hebben de PH-wandlampen die onlangs zijn geïnstalleerd in de gangen van een ziekenhuis in Esbjerg, Denemarken, de ruimte een warmte gegeven die een welkome onderbreking vormt tegenover de traditionele, heldere plafondverlichting.
In het Frederiksberg Hospital in Kopenhagen heeft Louis Poulsen bijgedragen aan de verlichting van testruimtes. Deze zijn ontworpen om een sneller herstel van patiënten te bevorderen en een aangenamere omgeving te creëren voor patiënten, personeel en bezoekers. Deze LP Circle-armaturen zijn ontworpen door KHR Architecture. Ze zijn verstelbaar en voorzien van geïntegreerde ventilatie. Met meer daglicht, circadiaanse verlichting, een patiëntvriendelijker kleurenschema en eenpersoonskamers hoopt het ontwerpteam niet alleen de sfeer, maar ook de resultaten te verbeteren. In het Finse Seinäjokim is Louis Poulsen betrokken geweest bij een ander project waarbij LP Circle-armaturen met een verstelbare Kelvin-waarde geïnstalleerd werden in intensive care-kamers om het herstel van patiënten te versnellen.
Er is een overvloed van patiëntvriendelijke verlichting beschikbaar. Een onderzoeksteam van het Bispebjerg Hospital in Kopenhagen onderzoekt het effect van licht op depressieve patiënten en heeft natuurgetrouwe verlichting geïnstalleerd op de psychiatrische afdeling. Het St. Augustinus Memory Centre in Neuss, Duitsland, heeft geëxperimenteerd met mensgerichte verlichting ter ondersteuning van de behandeling van patiënten met dementie. Tegelijkertijd wordt in een klinische studie aan de andere kant van de oceaan, in het Mount Sinai Health System in New York City, getest of helderder ochtendlicht in de kamers van kankerpatiënten vermoeidheid en depressie kan verminderen. En in de pediatrische intensive care unit van het University of Minnesota Masonic Children's Hospital bootst de verlichting daglicht na om de verstoring van het slaap-waakritme van jonge patiënten te verminderen.
De visie van Dr. West dat "het licht van de toekomst het moment van de dag zal weerspiegelen" kan dichter binnen handbereik zijn dan we denken – en niet alleen in de gezondheidszorg. Als een patiënt eerder en in betere conditie naar huis kan, dankzij het kunstlicht in de ziekenhuiskamer, is het heel goed voorstelbaar dat de gehele samenleving – met mensen die veel meer tijd binnenshuis doorbrengen dan van nature bedoeld was – van dergelijke verlichting kan profiteren. Natuurlijk is circadiaanse verlichting geen oplossing voor elk probleem. Maar alle tekenen wijzen erop dat het een belangrijke component is, niet alleen op weg naar herstel, maar ook in ons algemene streven naar geluk en welzijn.